Quantcast
Channel: UH Hilo Press Releases
Viewing all articles
Browse latest Browse all 1138

Komo Kahi Koleke o ke Kulanui o ...

$
0
0

Ke komo nei ko ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo Koleke ʻŌlelo Hawaiʻi ʻo Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani (KHʻUOK) ma kahi pāhana pena kaumokupuni no ka hoʻohanohano ʻana i kahi piha makahiki nui o ka hoʻonaʻauao ʻōlelo Hawaiʻi ma ka haku a pena he 10 kiʻipaia Living Legacy––i hoʻoulu ʻia kona manaʻo ma luna o ka moʻolelo o Kalapana. Ua ʻākoakoa iho nei nā mea pena i Hawaiʻi Hikina ma Hilo e hoʻomaka ai i ko ka pāhana kiʻipaia ʻekolu, ke kiʻipaia hoʻi i kākoʻo ʻia e Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani (KHʻUOK), Nā Kula ʻo Kamehameha, a me ko ka ʻOihana Hoʻonaʻauao Keʻena Kaiapuni Hawaiʻi.

“Ua kumu mai ka pāhana ʻo Ke Kanakolu i ka malu o kā 808 Urban papahana Living Legacy Series no ka hoʻohanohano ʻana i ka piha makahiki kanakolu o Ka Papahana Kaiapuni––ʻo nā kula kaiapuni hoʻi ma Hawaiʻi,” i ʻōlelo ai ʻo Kamalani Johnson, he kumu aʻo ʻōlelo Hawaiʻi ma KHʻUOK, a me ko Ke Kanakolu Luna Hoʻokele ʻŌlelo Hawaiʻi. “ʻO ka hoʻohana ʻana i ka pāheona i ala e hoʻīnana aʻe ai i ka pikoʻu Hawaiʻi a me ka hoʻomau ʻana i nā loina, ʻōlelo a moʻomeheu kuʻuna ka pahuhopu nui––me ka hoʻomakakau pū ʻana i ko ke ao i ka mea nui o nā kula kaiapuni a me nā kula hoʻāmana e piha ai Ka Papahana Kaiapuni.”

Mai ka mahina ʻo ʻAukake e holo ana kēia huakaʻi puni mokuʻāina a ko ʻĀuna Pāheona, he hui kālena pāheona, i alakaʻi ʻia na ke Alakaʻi Pāheona ʻo John “Prime” Hina. E hana pū aku ana ka hui pāheona me nā kānaka pāheona kūloko a me nā kula kaiapuni ma ka hoʻoulu a haku i nā kiʻipaia, e pena moekahi ʻia ana, a e pau hoʻi ma ka lā 25 o Mei, 2018 ma Hanapēpē, Kauaʻi.

Hoʻomaka ka moʻolelo o Kalapana me Halepākī, ko Kalapana makuahine no Kauaʻi, a me ko Kalapana makua kāne ʻo Kānepōiki no Kona i hāʻule i ka hoʻopāpā i ke aliʻi puni hoʻopāpā o Kauaʻi ʻo Kalanialiʻiloa. Iā ia i oʻo iki aʻe ai, huakaʻi akula ʻo Kalapana i Kauaʻi e kū ai ka mākaia o Kānepōiki ma ke paʻi ʻana aku i ke poʻo o nā kānaka makua o Kauaʻi no kona ʻike hoʻopāpā: ka makani, ka ua, ka meakanu, ke mele, a ʻai hoʻopāpā i loaʻa ʻole iā Kalanialiʻiloa.

“Ua koho ʻia ka moʻolelo o Kalapana no ke kūpaʻa o ka hāmeʻe nui o ka moʻolelo,” i ʻōlelo ai ʻo Johnson. “ʻO ka make ʻana o Kānepōiki, ko Kalapana makua kāne, ka mea nāna i hoʻoikaika iā Kalapana a ua like kā Kalapana huakaʻi kiʻi iwi me nā hana hoʻoikaika e hana ʻia nei ma ka hoʻōla ʻōlelo Hawaiʻi.”

Ua hana pū ko ʻĀuna Pāheona me Ke Kula ʻo ʻEhunuikaimalino e hoʻopaʻa i ke kiʻipaia mua ma Keauhou, Kona. He paʻa mai koe o ke kiʻipaia ʻelua ma Nānākuli, Oʻahu, e hana pū nei hoʻi me Ke Kula Kaiapuni o Nānākuli. Kālele nā kiʻipaia mua ʻelua ma luna o ko Kalapana aʻo ʻana i ka hoʻopāpā mai kona makuahine mai, maiā Halepākī, a me kona makuahine makua ʻo Kalaoa.

E hōʻike ʻia ma ke kiʻipaia Hilo, ma 51 Makaʻala St, ko Kalapana hoʻohana maoli ʻana i kona ʻike hoʻopāpā ʻakahi a aʻo ʻia maiā Kalaoa mai, a ʻo ka hele pū aku i Kauaʻi, kahi hoʻi āna i hui aku ai me kahi kamaʻāina o laila. E komo nō nā kumu, haumāna, a ʻohana pū kekahi o Ka ʻUmeke Kāʻeo, ko KHʻUOK mau haumāna ʻōlelo Hawaiʻi, a me ke kula hoʻokolohua kaiaʻōlelo ʻo Ke Kula ʻo Nāwahīokalaniʻōpuʻu.

Me ka hiki ʻana mai o ka piha makahiki kanakolu o Ka Papahana Kaiapuni e hiki pū mai ai ka piha makahiki iwakālua o KHʻUOK. ʻŌlelo ka Luna Hoʻokele ʻo Keiki Kawaiʻaeʻa, hoʻohanohano nā kiʻipaia i ka holomua a me nā hana hoʻoikaika ʻōlelo Hawaiʻi ma o nā ala hoʻonaʻauao ʻōlelo Hawaiʻi me ka hiki ʻana mai o ka piha makahiki nui loa i kēia makahiki aʻe, ʻo ia hoʻi ko Hawaiʻi hoʻomākaukau ʻana e hoʻohanohano i ka piha makahiki kanahā o ka ʻōlelo Hawaiʻi he ʻōlelo kūhelu o Hawaiʻi nei.

“Kaukoe ʻo KHʻUOK i ke kākoʻo i ka hoʻokuluma hou ʻia ʻana o ka ʻōlelo Hawaiʻi ma o nā hana hoʻoikaika e laʻa me nā huaʻōlelo Hawaiʻi hou, he puke wehewehe ʻōlelo Hawaiʻi paʻeʻe ma wehewehe.org, a me ke kākoʻo hoʻomohala haʻawina na ko ke koleke kikowaena ʻōlelo Hawaiʻi ʻo ka Hale Kuamoʻo. ʻO ka hoʻomākaukau ʻia o nā kumu kaiapuni a kumu mauli ola Hawaiʻi hou ma o ka papahana hoʻonaʻauao kumu ʻōiwi ʻo Kahuawaiola, a me ke kula hoʻokolohua kaiaʻōlelo Hawaiʻi ʻo Nāwahīokalaniʻōpuʻu ma Keaʻau kekahi mau kālele kākoʻo ʻē aʻe a ke koleke,” i ʻōlelo ai ʻo Kawaiʻaeʻa. “Ma o ka hana pū ʻana o ka papahana hoʻonaʻauao P-12 a me ka papahana hoʻonaʻauao kulanui me nā kula, ʻohana, aupuni a kaiāulu, ke ʻike maoli ʻia nei ka loli maikaʻi o ka ʻōlelo Hawaiʻi––ʻo ia hoʻi ka hoʻōla hou ʻia o kēia kumuwaiwai makamae.”

The University of Hawaiʻi at Hilo’s Ka Haka ʻUla O Keʻelikōlani (KHʻUOK) College of Hawaiian Language is taking part in a statewide campaign to commemorate a landmark anniversary for Hawaiian language education by designing and creating ten Living Legacy Murals inspired by the mo‘olelo (story) of Kalapana. Participants have recently gathered in East Hawaiʻi to begin work in Hilo on the project’s third installment, sponsored by KHʻUOK, Kamehameha Schools and the state Department of Education Office of Hawaiian Education.

“The Ke Kanakolu (The 30th) project was created by 808 Urban’s Living Legacy Series to celebrate the 30th anniversary of Ka Papahana Kaiapuni – the Hawaiian Immersion Schools in Hawaiʻi,” said Kamalani Johnson, lecturer, KHʻUOK and the project’s Hawaiian Language Director. “The project’s goal is to use art as a medium to invigorate Native Hawaiian identity and perpetuate Hawaiian values, language and culture, while raising awareness of the 23 Hawaiian Language Immersion and Charter schools that form Ka Papahana Kaiapuni.”

ʻĀuna Pāheona, a collective of art-centric individuals, led by graffiti artist John Prime” Hina, has been traveling the state since August. The group is engaging local artists and Hawaiian Immersion schools to design and create the murals, which are being painted one-by-one, culminating on May 25, 2018 in Hanapēpē, Kauaʻi.

The story of Kalapana involves his mother, Halepākī from Kauaʻi and his father, Kānepōiki from Kona, who dies when he loses a hoʻopāpā (battle of wits) challenge from Kaua‘i chief, Kalanialiʻiloa. When he matures, Kalapana travels to Kaua‘i and avenges Kānepōiki’s death by winning his hoʻopāpā challenge through his knowledge of the winds, rains, plants, songs, and ʻai (tools) that are unknown to Kalanialiʻiloa.

“This mo‘olelo was selected for the tenacity and drive of the protagonist,” Johnson said. “The strife Kalapana experiences with the loss of Kānepōiki, that leads to avenging the will of his father is comparable to Hawaiian language revitalization efforts.”

ʻĀuna Pāheona, worked with Ke Kula ʻo ʻEhunuikaimalino, to complete the first mural in Keauhou, Kona. They are now nearing completion of the second painting in Nānākuli on Oʻahu, working with Ke Kula Kaiapuni o Nānākuli. The first two installments focus on Kalapana learning hoʻopāpā with his mother, Halepākī, and aunt, Kalaoa.

The Hilo mural, located at 51 Makaʻala Street, will depict Kalapana unofficially putting his hoʻopāpā skills into play after completing his schooling with Kalaoa, then going to Kauaʻi where he encounters a local of the area. Painting participants will include teachers, students and ʻohana (family) from Ka ʻUmeke Kāʻeo, along with Hawaiian language students from KHʻUOK and the Hawaiian medium laboratory school Ke Kula ʻo Nāwahīokalaniʻōpuʻu.

The Ka Papahana Kaiapuni celebration coincides with the 20th anniversary of KHʻUOK. Director Keiki Kawaiʻaeʻa says the murals commemorate the progress and revitalization efforts of the Hawaiian language through its Hawaiian medium-immersion educational pathway as Hawaiʻi prepares to mark next year’s 40th anniversary of ʻōlelo (language) Hawaiʻi as a state official language.

“KHʻUOK continues to support the renormalization of ʻōlelo Hawaiʻi through various initiatives, including new Hawaiian lexicon, an on-line dictionary at wehewehe.org and Hawaiian medium curriculum for grades K-12 supported by the college’s Hale Kuamoʻo Hawaiian Language Center. Additional contributions include the preparation of Hawaiian medium-immersion teachers through the Kahuawaiola Indigenous Teacher Education program and Hawaiian medium laboratory schools such as Nāwahīokalaniʻōpuʻu in Keaʻau,” Kawaiʻaeʻa said. “Through strong collaboration of P-12 and tertiary education working together with schools, families, government and community, Hawaiian language is showing a shift towards recovery of this precious cultural resource.”


Viewing all articles
Browse latest Browse all 1138

Trending Articles